هر گوشهای از این فضا چشم مخاطبان را با خود میبرد. عدهای جذب ماکتهای کره زمین میشوند، برخی به تماشای تلسکوپها و دیگر ابزارآلات نجوم میایستند و نگاه بعضی از بازدیدکنندگان هم به سمت و سوی آبزیان و جانوران دریایی کشیده میشود. در میان بازدیدکنندگان از موزه علوم و فنون موزه مرکزی آستان قدس رضوی، افراد پرشماری هم خیره به اشیای بخش علوم نجوم دریایی هستند و علاوه بر تماشای ابزار ویترین، شناسنامه و هویت اشیا را مطالعه میکنند.
ویترین علوم دریایی یکی از ۶ فضای جذاب و زیبای گنجینه علوم موزه بزرگ آستان قدس رضوی است. در این ویترین ابزارهای خاص این حوزه قابل دیدن است، ابزارهایی که مخاطبان را به سفرهای تاریخی میبرد و نشان میدهد دریانوردی در گذشتههای دور و نزدیک با چه ابزارهایی ممکن بوده است. روز نیروی دریایی در تقویم رسمی کشور بهانه خوبی است تا در گفتوگو با عبدالحسین ملک جعفریان، رئیس اداره گنجینههای آستان قدس رضوی به واکاوی این ویترین و اشیای آن بپردازیم.
در میان شیشهها و مانند دریا
۷ آذر بیش از آنکه ما را به دنیای علوم و فنون دریایی ببرد، تصاویر دلاوریهای مردان نیروی دریایی ارتش و سپاه جمهوری اسلامی ایران را به ما یادآوری میکند. مردانی که بخش زیادی از عمر خود را روی آبها سپری میکنند تا از کیان این مرز و بوم دفاع کنند. پس زیبا و پسندیده است که در چنین ایامی از این نیروهای فداکار قدردانی شود. در عین حال خالی از لطف نیست که با ابزارهای دریانوردی در طول تاریخ نیز آشنا شویم و بدانیم نیروهای نظامی کشور که در طول سالیان به دفاع از مرزهای آبی پرداختهاند با چه ابزارهایی کار میکردهاند. برای این مهم چه جایی بهتر از ویترین علوم دریایی گنجینه نجوم موزه بزرگ آستان قدس رضوی؟
ویترین تمام شیشهای علوم دریایی در مرکز گنجینه نجوم واقع شده است که به گفته رئیس اداره گنجینههای آستان قدس رضوی، از سال ۱۳۹۴ در این بخش از موزه قرار دارد. این فضا با مساحتی حدود ۶ مترمربع از هر چهار ضلع دیدی مشرف به اشیای تاریخی را مهیا کرده است. در کف این ویترین تصویری از دریا و امواج آب ایجاد شده است که قابی متفاوت و زیبا از حرکت قایقها و کشتیها در دریا را نمایش میدهد و حس واقعیتری از مواجهه به اشیای دریایی را به بازدیدکنندگان منتقل میکند.
از ماکت کشتی تا دوربین دریایی
در نگاه اول، توجه همه بازدیدکنندگان به ماکتهای بزرگ کشتی و قایق جلب میشود. ماکتهایی که از طریق وقف و یا اهدا به آستان قدس رضوی به این فضا رسیدهاند و شکلهای زیبا و منحصربهفردی هم دارند. اما جالب است که بدانید اشیای این ویترین مضاف بر ماکتهاست و بخشی از ابزار کاری نیروهای دریایی هم در این فضا نمایش داده شده است.
عبدالحسین ملک جعفریان میگوید: «در فضای اختصاصی علوم دریایی ۱۵ مورد از اشیا و ابزارهای مربوط به این حوزه نگهداری میشود. سمتیابهای دریایی ساخت سوئد و آمریکا، دوربین دریایی با تراز حبابی ساخت آلمان، دستگاه تعیینکننده عرض و طول جغرافیایی ساخت انگلیس، سکستانت با منشور و آینه ساخت انگلیس، کادران ساخت بلژیک و ماکتهای کشتی در اندازههای مختلف از جمله این موارد هستند».
با اینکه با توسعه علم و فناوری بسیاری از این وسایل در دریانوردی امروزی کاربردی ندارند اما آشنایی با آنها روند توسعه علوم این حوزه را به زیبایی آشکار میکند.
ماکتهایی که یادآور دلاوریهاست
در یک قرن اخیر که نیروهای دریایی در حوزه عملیاتهای نظامی در جهان پرنفوذ بودهاند، نیروهای نظامی دریایی کشورمان هم در این مسیر همواره توانمند و پرقدرت ظاهر شدهاند که جنگ هشتساله دفاع مقدس بهترین نماد از روزهای پرافتخار نیروی دریایی کشورمان است. در این زمان، قایقهای پرتوان ارتش جمهوری اسلامی ایران از خلیجفارس تا آبهای آزاد از مرزهای کشور صیانت میکردند و حالا ایستادن در مقابل ماکتهای قایقها و کشتیها در ویترین علوم دریایی موزه بزرگ آستان قدس رضوی ذهن ما را معطوف آن روزها میکند. ماکتهایی که در اندازههای مختلف و با طرحهای خاص ساخته شدهاند. همچنین بهمنظور ایجاد و بازسازی فضای مجازی از امواج دریا، در کف این ویترین تصویری از دریا چاپ و نصب شده است.
یکی از قایقهای چوبی که بزرگتر از دیگر قایقهاست، با قطعات طلا تزئین شده و روی آن کتیبههایی با مضمون «لا اله الا الله، محمد رسولالله(ص) و علی(ع) و فاطمه(ع) و الحسن(ع) و الحسین(ع) و نصرمن الله و فتح قریب» مشاهده میشود. ملک جعفریان در ادامه توضیحات خود اضافه میکند: «این قایق توسط «عبدالنبی داود سلیمان» از کشور کویت در سال ۱۳۹۲ هجری قمری ساخته و به موزه آستان قدس اهدا شده است».
ابزاری در خدمت دریانوردان
ابزارها و اشیای دیگری در این ویترین دیده میشوند که شاید بدون نگاه کردن به شناسنامه آنها، برای ما قابلشناسایی نباشند. اشیایی همچون سکستانت(سمتیاب) با فیلتر، منشور و آینه، سمتیاب دریایی(دستی) با فیلترهای رنگی و دوربین و آینه که تاریخ ساخت آن به ۱۸۸۰ میلادی برمیگردد، دوربین دریایی با تراز حبابی و دستگاه تعیینکننده عرض و طول جغرافیایی که برای مسیریابی در دریا مورد استفاده بوده، در این ویترین در معرض دید عموم قرار گرفته است.
وی در تشریح برخی اقلام به سکستانت اشاره میکند و چنین توضیح میدهد: «این ابزار از یک کمان ۶۰ درجه(یک ششم دایره) تشکیل شده که با استفاده از آن میتوان با اندازهگیری ارتفاع اجرام در زمانهای معین، موقعیت جغرافیایی را برای دریانوردان تعیین کرد. همچنین این وسیله میتواند زاویه جدایی بین هر دو جسم قابل رؤیتی را اندازه بگیرد».
این ابزار در گذشته و بین سالهای ۱۷۵۰ تا ۱۹۰۰ میلادی در میان دریانوردان اروپایی رواج بسیاری داشته است و برای تعیین موقعیت دقیق محلی و یا تعیین زمان و همچنین نقشهبرداری نیز استفاده میشده است.
واقفان و ناذران، بانیان ویترین علوم دریایی
واقفان، ناذران و اهداکنندگان نقش پررنگی در شکلگیری این ویترین زیبا و خاص دارند. این افراد با تقدیم اشیای خاص علوم دریایی کمک کردهاند ابزارهایی که ساخته نقاط مختلف جهان هستند در این فضا گردآوری شوند.
نامهای اشخاص و یا نهادهای خاصی در میان اهداکنندگان و واقفان اشیای علوم دریایی به چشم میخورد، از جمله آنها میتوان به سید جلالالدین تهرانی اشاره کرد، منجم و ریاضیدانی که بر حسب وصیتش بخشی از وسایل کار خود را وقف موزه آستان قدس رضوی کرد و حالا تلسکوپ و ارتفاعیاب وقفی او در این ویترین دیده میشود.
فرماندهان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی هم در این سالها وسایل و ابزارهایی را تقدیم آستان قدس رضوی کردهاند که در این ویترین قرار گرفته است و از جمله آنها میتوان به ارتفاعیاب چوبی و برنجی اشاره کرد.
از دیگر اهداکنندگان ابزار و وسایل علوم دریایی به موزه آستان قدس رضوی میتوان به ناوسروان جواد نوری، عضو ناوگروه زرهی ۸۶ نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد که در سال ۱۴۰۲ نشان دریانوردی دور دنیا را به موزه اهدا کرد.
نظر شما